تفاوت روح و جان، و روح و نفْس در چیست؟
روح و جان به یك معنا است. واژه روح، عربی و واژه جان، فارسی است. آن چه میان دانشمندان اختلاف است درباره روح و نفس است كه آیا این دو یك چیزند یا دو حقیقت می‌باشند. خداوند متعال می‌فرماید: (وَ یَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی)[۱]; و درباره روح از تو می‌پرسند، بگو: روح از[سنخ] امر پروردگار من است.
كلمه «روح» در لغت، به معنای نفس و مبدأ حیات است كه موجود جاندار به وسیله آن، قادر بر احساس و حركت می‌شود.[۲]
قرآن كریم در برخی آیات، روح و نفس را یكی می‌داند و با اشاره به قبض ارواح توسط فرشتگان، می‌فرماید: (اَللَّهُ یتَوَفَّی الأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیمْسِكُ الَّتِی قَضَی عَلَیهَا الْمَوْتَ وَ یرْسِلُ الاُخْرَی إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیاتٍ لِّقَوْم یتَفَكَّرُونَ)[۳]; خداوند ارواح را هنگام مرگ، به تمامی باز می‌ستاند و ارواحی را كه نمرده‌اند، هنگام خواب می‌گیرد; سپس ارواح كسانی كه فرمان مرگشان را صادر كرده است، نگه می‌دارد و ارواح دیگری را [كه باید زنده بمانند] باز می‌گرداند، تا زمانی معین. در این امر نشانه‌های روشنی است برای كسانی كه اندیشه می‌كنند!
خداوند در آیه فوق، با تعبیر «تَوَفّی» درباره قبض روح و جان انسان‌ها سخن می‌گوید و روح و نفس را به یك معنا گرفته است.
روح در تمام موجودات زنده موجود است، ولی مراتب آن متفاوت است.
مرتبه‌ای از روح كه در گیاهان وجود دارد، «روح نباتی» نام دارد و مرتبه‌ای از روح كه در حیوان‌ها موجود است، روح حیوانی نام دارد. مرتبه‌ای از روح كه در انسان وجود دارد، نفْس ناطِقِه انسانی نام دارد. انسان دارای مراتبی از روح است كه اگر بُعد حیوانی پیدا كند، «نفس اَمّاره بِالسوء» می‌شود و اگر بُعد انسانی به آن داده شود، «نفس لَوّامه» یا «مطمئنه» یا «راضیه» و «مرضیه» و… می‌گردد. در امامان معصوم روحی وجود دارد كه به آن «نفس قُدسیه» گفته می‌شود، كه نسبت آن به نفس ناطقه انسانی همانند نسبت نفس ناطقه انسانی به نفس سیاله حیوانی است.
روح حیوانی و نباتی به مجموعه‌ای از رشد، تغذیه، تولید مثل، حس و حركت اطلاق می‌شود. انسان نیز دارای روح حیوانی و نباتی است.
افزون بر آن، روحِ انسان مستقل است و گاهی به این بدن مادی تعلق می‌گیرد و گاه از آن جدا می‌شود. «روح» انسان‌ها نیز مراتبی دارد. برخی از انسان‌ها
دارای روح شریف و قوی هستند و بعضی نیز از روحی ضعیف در بُعد انسانیت برخوردارند.[۴]
[۱]. اسراء، آیه ۸۵.
[۲]. ر.ك: راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ماده روح.
[۳]. زمر، آیه ۴۲.
[۴]. ر.ك: المیزان، ج۱۳، ص۱۹۱ ۱۹۶; ناصر مكارم شیرازی و همكاران، پیام قرآن، ج۵، ص۲۷۹-۳۰۵.
